«Τόπος που μυρίζει σπάκα , απ’άκρη σ’άκρη»

Τα αρωματικά φυτά και τα βότανα που προσφέρει απλόχερα η πετρώδης μανιάτικη γη χαρακτηρίζονται για τη γεύση, το άρωμα και τις θεραπευτικές τους ιδιότητες.

Οι μανιάτες «εκμεταλλεύτηκαν» στο έπακρο την πλούσια χλωρίδα του τόπου τους χρησιμοποιώντας τα αρωματικά φυτά για τη βελτίωση και την εξασφάλιση της ποιότητας πολλών τοπικών προϊόντων. Πέρα από το μανιάτικο μέλι, που οφείλει τη ξεχωριστή του όψη και γεύση στο θυμάρι που κυριαρχεί στις πλαγιές των βουνών, οι θησαυροί της φύσης χρησιμοποιήθηκαν και για την παραγωγή ενός χαρακτηριστικού μανιάτικου προϊόντος, του σύγκλινου: Κομμάτια χοιρινού καπνίζονται με χλωρή φασκομηλιά παίρνοντας ένα μοναδικό άρωμα.
Τα αρωματικά φυτά κατέχουν σημαντική θέση στη μανιάτικη κουλτούρα, στη μαγειρική, με τη χρήση τους ως ενισχυτικά γεύσης (ρίγανη, θυμάρι, λεβάντα, κ.α.), αλλά και στη λαϊκή ιατρική (τίλιο, χαμομήλι, φασκομηλιά, κ.α.).

Ρίγανη
Η ρίγανη, ανθίζει το Μάιο, σε ξερά πετρώδη και άγρια τοπία της Μάνης, αλλά και σε ρεματιές ή σε παρυφές δασικών εκτάσεων. Οι Μανιάτες χρησιμοποιούσαν τη ρίγανη ως συντηρητικό μέσο κατά την αποξήρανση των σύκων. Λόγω του φτωχού διαιτολογίου τους συνήθιζαν να τρώνε ξερά σύκα (υπάρχουν άφθονα στην περιοχή) μαζί με ρίγανη και καρύδια. Πρόκειται για έναν συνδυασμό τροφών με υψηλή διατροφική αξία. Στην Έξω Μάνη, την Άνοιξη και συγκεκριμένα τη Δευτέρα του Πάσχα, συνηθίζεται να μαζεύουν ρίγανη χλωρή και να την τρώνε ως χορταρικό μαζί με κατσίκι και μανιάτικες τυρόπιτες.

Γνωρίζετε ότι …

• Η ρίγανη αποτελεί φυσικό συντηρητικό μέσο που χρησιμοποιείται κατά την αποξήρανση των σύκων.
• Οι Μανιάτες ακόμα και σήμερα, όταν κυνηγούν άγρια κουνέλια ή πέρδικες τα ξεκοιλιάζουν και βάζουν στην κοιλιά τους κλωνάρια από ξερή ρίγανη για να μυρίζουν μέχρι να γυρίσουν σπίτι.
• Η ρίγανη έχει 12 φορές ισχυρότερη αντιοξειδωτική δράση από το πορτοκάλι!
• Αποτελεί πολύ καλή πηγή φυτικών ινών που οι φυτικές ίνες μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων του αίματος, μειώνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος.
• Είναι πλούσια σε φυτικές στερόλες, έχει μεγάλη ποσότητα αντιοξειδωτικών ουσιών (όπως σελήνιο και ψευδάργυρο), δίνει πολύ μαγνήσιο, κάλιο, φώσφορο, λίγο σίδηρο, καθώς και βιταμίνη Ε.
• Υπάρχει η χαρακτηριστική φράση: «Αν θέλεις να φταρνιστείς τρίψε τη μύτη σου με ρίγανη».

Λεβάντα
Στη Μάνη συναντάμε τη λεβάντα στη περιοχή του Ταινάρου (Μαρμάρι και Πόρτο Κάγιο) και στα χωριά βορειοανατολικά του Γυθείου όπου το έδαφος είναι ιδιαίτερα υγρό. Η λεβάντα ανθίζει τους πρώτους καλοκαιρινούς μήνες.
Οι Μανιάτες πολλούς αιώνες πριν χρησιμοποιούσαν την λεβάντα η οποία υπήρχε σε αφθονία (αυτοφυής χλωρίδα από τις πλουσιότερες στην Μεσόγειο) και το αιθέριο έλαιο αδιάλυτο, σε πληγές, σε κοψίματα, σε τσιμπήματα, σε δερματίτιδα και σε κάθε φλεγμονή του δέρματος!

Γνωρίζετε ότι …

• Η Ελλάδα είναι η τρίτη χώρα στον πλανήτη σε βιοποικιλότητα και είναι κατάλληλη για την ανάπτυξη των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών σαν την λεβάντα, λόγω των ιδανικών εδαφοκλιματικών συνθηκών που διαθέτει και ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή της Μάνης.
• Συχνά την καταναλώνουμε ως αφέψημα, αλλά είναι και ένα από τα πλέον γνωστά αιθέρια έλαια τα οποία χρησιμοποιούντο από τα αρχαία χρόνια αφού θεωρείται ότι υπήρξε το μυστικό της γοητείας της Βασίλισσας Κλεοπάτρας και κατάφερε να γοητεύσει τόσο τον Ιούλιο Καίσαρα όσο και τον Μάρκο Αντώνιο.
• Χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στη σαπωνοποιία και την φαρμακοποιία.
• Τα άνθη του τοποθετούνται στις ντουλάπες, τις αρωματίζουν και διώχνουν το σκώρο. Επίσης θεωρούνται ότι ενεργούν κατά του βήχα, του άσθματος, του κοκίτη, της γρίπης και της λαρυγγίτιδας.
• Η λεβάντα βοηθάει πολύ στην μείωση των νευρόπονων του στομάχου και ηρεμεί γενικότερα το νευρικό σύστημα, γιατί δρα ως νεύρο-χαλαρωτικό. Είναι ιδανικό για τις αϋπνίες και το στρες, βοηθά τις ημικρανίες και τους πονοκεφάλους.

Χαμομήλι
Το χαμομήλι με το χαρακτηριστικό άσπρο-κίτρινο άνθος αυτοφύεται σε πολλές περιοχές της Μάνης. Οι Μανιάτισσες από τον Απρίλιο έως και τον Ιούνιο που ανθίζει, το μάζευαν συστηματικά, το αποξήραναν και κάλυπταν με αυτόν τον τρόπο τις ανάγκες του σπιτιού τους καθώς ήταν και παραμένει να είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα αφεψήματα.

Γνωρίζετε ότι …

• Το χαμομήλι πήρε το όνομά του από το άρωμά του (μήλο του εδάφους) και ο πρώτος που αναφέρει τις ευεργετικές του ιδιότητες είναι ο πατέρας της Ιατρικής ο Ιπποκράτης.
• Είναι από τα πλέον διαδεδομένα αφεψήματα, ενώ οι χρήσεις του είναι πάρα πολλές.
• Σε περίπτωση πυρετού το χρησιμοποιούσαν σε διάλυμα νερού για κομπρέσες.
• Παραμένει το πρώτο φυσικό καλλυντικό για την περιποίηση και φροντίδα της βρεφικής επιδερμίδας.

Μάραθος
Περίοπτη θέση στη Μάνη κατέχει το αρωματικό φυτό, μάραθο. Η νήσος Κρανάη στο Γύθειο, καταφύγιο του Πάρη και της Ωραίας Ελένης, ονομάστηκε Μαραθονήσι. Το όνομά του λέγεται ότι πήρε από το φυτό μάραθο που ευδοκιμούσε στο νησί. Στη συνέχεια την ονομασία αυτή έφερε το Γύθειο κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους.
Ο Μάραθος στη Μάνη φυτρώνει σε πολλές περιοχές, ανάμεσα στις σχισμές των βράχων και δίπλα στους τρόχαλους (πέτρινου σωροί). Ο παραδοσιακός οικισμός Μάραθος της τοπικής κοινότητας Αλίκων (τ. Δήμος Οιτύλου), πήρε το όνομά του από το Μάραθο που φυτρώνει σε μεγάλες ποσότητες γύρω από το χωριό.
Την Δευτέρα του Πάσχα είθισται οι γυναίκες να μαγειρεύουν το ψητό της Λαμπρής με μάραθο και αγκινάρες.

Φασκόμηλο

Όλη η Μάνη είναι μια περιοχή που μυρίζει φασκόμηλο. Το αρωματικό φυτό το χρησιμοποιούσαν συστηματικά οι Μανιάτες στην επεξεργασία του σύγκλινου. Το καπνισμένο χοιρινό κρέας, αναδύει τα χαρακτηριστικά αρώματα του φασκόμηλου.
Επίσης με το φασκόμηλο οι Μανιάτες φτιάχνουν ίσως το πιο πικάντικο μέλι στον κόσμο, αφού το μέλι αυτό διαφοροποιείται από όλα τα υπόλοιπα λόγω της μοναδικής αρωματικής του γεύσης και της ελαφριάς αλλά μοναδικής γλυκιάς πικράδας του.

Μανούσια
Τα μανούσια, παρόλο που δεν ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες, χαρίζουν το πιο ξεχωριστό άρωμα στη Μάνη. Φυτρώνουν στο τέλος του Φθινοπώρου σε λοφώδη χωράφια, στις πλαγιές των βουνών και σε μέρη βραχώδη. Υπάρχουν δύο είδη, το άγριο και το ήμερο. Το άγριο είναι διάσπαρτο σε διάφορα σημεία στη Μάνη. Στις αρχές Δεκεμβρίου κυριαρχεί στην περιοχή, δίνοντας την χαρακτηριστική μυρωδιά του στην ατμόσφαιρα. Την εποχή που είναι ανθισμένο, όσοι πηγαίνουν για να μαζέψουν χόρτα, μαζεύουν μανούσια για το σπίτι τους. Επίσης, οι γυναίκες που άναβαν το καντήλι σε κάποιον Άγιο, μάζευαν μανούσια και στόλιζαν τις εικόνες για να μυρίζει το εκκλησάκι.